روما

نگاهی به فیلم روما تازه ترین ساخته‌ی آلفونسو کوارون

 

روما هشتمین فیلم سینمایی آلفونسو کوارون در مقام کارگردان است که وی علاوه بر کارگردانی، نویسنده فیلمنامه، مدیر فیلمبرداری و همچنین تدوینگر و تهیه کننده آن نیز هست. فیلم محصول نتفلیکس است و اکران گسترده ای نداشت و تنها برای حضور در اسکار به صورت محدود در مکزیک به نمایش عمومی درآمد. اما همچون دیگر محصولات نتفلیکس به صورت آنلاین و در دسامبر 2018 منتشر شد. این فیلم توانست در هفتاد و پنجمین جشنواره فیلم ونیز جایزه ی شیر طلایی را از آن خود کند و تحسین گسترده ی مخاطبان و منتقدان را برانگیزد. حلقه ی منتقدان فیلم نیویورک(NYFCC) نیز جایزه ی بهترین فیلم خود را به روما اهدا کردند. این فیلم همچنین در هفتاد و ششمین مراسم گلدن گلوب در سه رشته نامزد دریافت جایزه شد و دو جایزه ی بهترین فیلم خارجی زبان و بهترین کارگردانی را برای آلفونسو کوارون به ارمغان آورد. روما همچنین در ده رشته نامزد دریافت جایزه در نود و یکمین دوره ی جوایز اسکار بود و سه جایزه ی اسکار بهترین فیلم خارجی، بهترین کارگردانی و بهترین فیلمبرداری را برای آلفونسو کوارون به ارمغان آورد.

نام فیلم، نام محله ای در مکزیکو سیتی است و وقایع آن در دهه ی 70 میلادی اتفاق می افتند. کوارون برای ساخت این فیلم از خاطرات کودکی خود الهام گرفته است و شاید این خود مهمترین دلیل موفقیت روما در نمایش زندگی مردم و ارائه ی تصویری عمیق از جامعه ی خویش است. وی پس از تجربه ی جاه طلبانه ی جاذبه (2013) به سراغ فیلمی یکسره متفاوت رفته و در یک سفر مراقبه گون تماشاگرش را به جزیره ی آرامش می برد. در غوغای فیلم های ابر قهرمانی و اکشن، روما گویی از سرزمینی دیگر است و بیش از آنکه به محصولات این روزهای سینما شبیه باشد، یادآور فیلم های نئورئالیسم ایتالیاست و فیلمساز – که خود مدیر فیلمبرداری هم هست - با تصاویر سیاه و سفید این حس را تقویت می کند. زدودن رنگ از چهره ی روما، تمرکز و تاکید بر روی آدم ها و وقایع پیرامون آنهاست و همزمان ادای دین به سینمای نئورئالیسم ایتالیا. ( درباب شباهت روما به فیلم های نئورئالیست بسیار می توان گفت که مجالی دیگر می‌طلبد.)

 

فیلم داستان کلئو خدمتکار جوانی با بازی « یالیتزا آپاریسیو» است که در خانه‌ی یک خانواده‌ی مرفه در مکزیکوسیتی کار و زندگی می کند. هر چند روما نسبت به تجربه ی قبلی کوارون در مقام کارگردان یعنی "جاذبه" تفاوت های بسیاری دارد، اما مضامین و درونمایه های آشنای آثار قبلی کوارون در روما نیز به چشم می خورد. این بار هم کوارون به سراغ زنان می رود و با ظرافت به نمایش دغدغه ها و رنج هایشان می پردازد. از دیگر مضامین تکرار شونده در آثار کوارون می توان به امر مادرانه و واکاوی رابطه ی مادر و فرزندی اشاره کرد. زن در آثار کوارون به مثابه مادر ظاهر می شود و زایایی از ویژگی های اصلی اوست. در روما مادربزرگ خانواده، مادر خانواده و کلئو، هر سه مادرند و کلئو حتی پیش از تجربه ی مادرانه با کودکان ارتباطی عمیق و عاطفی برقرار می کند. تجربه ی آبستنی و زایمان که هوشمندانه بر بستری از وقایع اجتماعی و سیاسی و نمایش کشتار معترضان به وقوع می پیوندد، امکان قرائت عمیق تری از مفهوم تولد و تقابل آن با مرگ را فراهم می کند. روما در پس ظاهر ساده اش فیلمی چند لایه است و تماشای مکرر آن، هر بار می تواند پیامی نو برای مخاطب داشته باشد.

تصویر آغازین فیلم که عنوان بندی بر روی آن نقش می بندد و صدای آب، نوید بخش فیلمی با ضرباهنگ آرام است. دوربین به مثابه شاهدی آرام و متین نظاره گر همه چیز است و حرکات نرم و آرامش احساسی از سیالیت به تماشاگر می دهد. پرهیز از موسیقی متن و استفاده از آمبیانس واقعی زندگی، روما را بیش از پیش به تجربیات شخصی بیننده نزدیک می کند و در ایجاد حس سمپاتی در مخاطب نقش پررنگی ایفا می کند. توجه به ریزترین جزئیات و تبدیل شدن رویداد های به ظاهر ساده به وقایع دراماتیک، از ویژگی های روما است. کوارون در ساختن یک پیکره ی واحد از جزئیات، چنان استادانه عمل می کند که مخاطب ناگزیر از غرقه شدن در جهان اثر و همراهی با ضرباهنگ آرام فیلم است.

ویژگی دیگر روما توانایی انکار ناپذیرش در نمایش روابط انسانی است. در مرکز داستان خانواده ای قرار دارد که ارتباط افرادش در جزئی ترین شکل و همچنین در کلیت به نحو تحسین برانگیزی قابل باور و برانگیزاننده ی همذات پنداری در مخاطب است. آنچنان که لحظاتی از یاد می برید که این یک فیلم است. انتخاب و هدایت بازیگران نیز در راستای این باور پذیری است و حضور به اندازه ی بازیگران، حتی فرعی ترین نقش ها و کوتاه ترین آنها و بازی های باورپذیر به ویژه در کودکان (و حتی سگ!) در کنار جزئیات دیگر به شکل گیری جهان فیلم یاری می رساند.

 

فیلمبرداری حیرت انگیز آلفونسو کوارون با استفاده از منابع نور واقعی در نماهای داخلی و پرهیز از جلوه گری و تصاویر کارت پستالی به عینیت یافتن و نمایش سادگی و واقع گرایی درون فیلم کمک شایانی می کند. ریتم کارگردانی و فیلمبرداری کوارون که خود یکی از تدوینگران فیلم نیز هست، با سکانس-پلان های زیبا به نوعی تدوین بدون برش یا تدوین در کارگردانی دست می یابد و بدون کات های اضافه که می توانست این ضرباهنگ آرام را مشوش کند، به ایجاد ریتم مورد نظر خود می پردازد. کوارون با حضورش به عنوان کارگردان، نویسنده، مدیرفیلمبرداری، تدوینگر و تهیه کننده همه ی اجزای اثرش را در اختیار می گیرد و در مقام یک فیلمساز مولف ظاهر می شود.

یکی از صحنه های به یاد ماندنی فیلم، صحنه ی ورود پدر خانواده با اتوموبیلش به پارکینگ است. جزئیات ورود وسواس گونه و اینسرت‌ های متعدد همچون عبور آینه از کنار دیوار، عوض کردن دنده، تکاندن سیگار و... به همراه ضرباهنگ تدوین فیلم و همراهی موسیقی کلاسیک، همه و همه اطلاعاتی درباره ی پدر به ما می دهد و به جای استفاده از کلمات و دیالوگ، از تصاویر برای شخصیت پردازی پدر استفاده می کند. بدین ترتیب کوارون پیش از آنکه چهره‌ی کاراکتر را به ما بنمایاند، با نمایش رفتارش به شخصیت پردازی او می پردازد.

در جهان روما هر ثانیه از فیلم بدون بطالت و بیهوده گویی به یک موزاییک از کلیتی هنرمندانه بدل می شود و می توان بدون هراس گفت در روزگار بلاک باستر های هالیوودی و رواج بیش از پیش فیلم های کامیک بوکی یا ابر قهرمانی، تماشای روما غنیمتی است گرانقدر. همچنین پخش این فیلم توسط نتفلیکس می تواند علاقمندان سینما را به تداوم حیات شاهکارهای سینمایی بر بستر تکنولوژی روز امیدوارتر کند.  

 

 رسول حائز